Parafia p.w. Chrystusa Odkupiciela w Chełmie
W marcu 1982 r., w pierwszych miesiącach stanu wojennego, biskup lubelski Bolesław Pylak uzyskał od wojewody chełmskiego zgodę na budowę nowego kościoła (do tej decyzji, w blisko 70. tysięcznym Chełmie, funkcjonowały jedynie dwie parafie). W zawartym porozumieniu, w punkcie odnoszącym się do lokalizacji świątyni, wskazywano na „południową część miasta”. Dokładne ustalenie miejsca budowy stało się później przyczyną poważnych rozbieżności pomiędzy stroną kościelną a ówczesnymi władzami. W czerwcu 1982 r., do kierowania utworzonym (rozporządzeniem ks. ordynariusza) samodzielnym ośrodkiem duszpasterskim został skierowany ks. Stanisław Wypych, dotychczasowy wikariusz parafii p.w. Rozesłania Św. Apostołów w Chełmie. On też został pierwszym proboszczem nowo powołanej parafii. Jego pierwszym zadaniem było wywalczenie rozsądnego miejsca lokalizacji. Zgodnie z opinią ordynariusza i elementarnymi zasadami planowania przestrzennego zabiegał o niezagospodarowane wzgórze, na Osiedlu XXX. lecia. Władze, starając się przeciągać wydanie decyzji, wskazywały na teren istniejącego jeszcze zakładu „Agromet” lub na nieistniejącym wówczas osiedlu Bazylany. Sprawa ta oparła się aż o Komisję rządowo-kościelną w Warszawie, która przyjęła rozwiązanie bardziej satysfakcjonujące stronę miejscowej władzy.
Po rozstrzygnięciu tego sporu, przy wyjątkowym zaangażowaniu wiernych, w przeciągu tygodnia, wybudowana została mała kapliczka, w której mieścił się zaledwie celebrans i kilku ministrantów. Obok, 17 kwietnia 1983 r. postawiony został metalowy krzyż. Tego dnia ks. bp ordynariusz odprawił Mszę św. i poświęcił plac pod budowę. Za tytuł kościoła przyjęto Chrystusa Odkupiciela (wymiar chrystologiczny, obok eklezjalnego najstarszej chełmskiej parafii i maryjnego na Górze Chełmskiej)). Przyjęto również porządek odpustów: w pierwszą niedzielą maja i 15 sierpnia. W tym dniu, 1983 r., ks. inf. Kazimierz Bownik, jako dziekan dekanatu chełmskiego wschodniego, poświęcił drewnianą kaplicę, postawioną w bardzo krótkim czasie (po 1991 r. przekazana została do utworzonej parafii w Wierzbicy, a w 2003 r. do parafii p.w. Błogosławionej Matki Teresy z Kalkuty w Chełmie). Uroczystości te zostały połączone z przekazaniem Obrazu Matki Boskiej Mielnickiej (od czasu zakończenia wojny umieszczony był w bocznej kaplicy kościoła mariackiego, uratowany z Mielnicy na Wołyniu). Odtąd bardzo żywo rozwija się kult maryjny, w Jej mielnickim wizerunku. Parafia została erygowana 19 IX 1983 r., na terenach wyłączonych z parafii Mariackiej i Rozesłania Św. Apostołów. Została włączona do dekanatu chełmskiego wschodniego. Liczyła wówczas ok. 20 tys. wiernych. Swoim zasięgiem objęła osiedla XXX-lecia i Kościuszki (z czasem Bazylany), miejscowości: Pokrówka, Stupin, Krzywice. Równocześnie podjęte zostały prace nad projektem świątyni, plebanii i szkoły katechetycznej. Komunistyczne władze wyraźnie dążyły do ograniczenia wielkości planowanych obiektów. Przygotowania projektu podjął się inż. Janusz Gawor z Krakowa, autor licznych budowli sakralnych. Prace przy wznoszeniu nowoczesnego kościoła rozpoczęte zostały w 1985 r. Świątynia, usytuowana na rzucie zbliżonym do elipsy, swoją bryłą architektoniczną przypomina arkę. Składa się z dwóch poziomów: dolnego kościoła i właściwej górnej części, z olbrzymią nawą i prezbiterium. Obok zaprojektowane zostały dwie kaplice. Zgodnie z decyzjami nowego już proboszcza, ks. kan. Grzegorza Szymańskiego, jedna z nich została poświęcona Matce Bożej Mielnickiej (Małe Sanktuarium Kresowe), a druga Św. Ojcu Pio, w 2009 r. zamieniona na kaplicę Wieczystej Adoracji Najświętszego Sakramentu. Dolna część kościoła zaczęła służyć wiernym od 1991 r. W 1997 r. do użytku oddany został trójkondygnacyjny budynek plebanii. Po 1993 r., przy zgodzie głównego architekta i zaangażowaniu miejscowego inż. Adama Wolskiego, wprowadzone zostały zmiany w pierwotnym projekcie, zakładającym wypełnianie wszystkich konstrukcji, w tym ścian, żelbetonem. Rezygnacja z tego, na rzecz cegły, a także zmiany przy montażu dachu, obniżały koszty budowy. Całość budowli zwieńczona została półkolistą kopułą z metalowym krzyżem. W l. 1984-2004 do parafii należała kaplica p.w. Św. Stanisława Męczennika w Strupinie Dużym. Budowa jej została rozpoczęta w 1980 r. przez parafię Mariacką w Chełmie. Prowadzenie tych prac zostało powierzone ks. Stanisławowi Koproniowi. W 1984 r. kaplica została włączona do parafii p.w. Chrystusa Odkupiciela, a w 2004 r. przekazana parafii p.w. Miłosierdzia Bożego w Chełmie.
Ks. Stanisław Wypych, jako proboszcz nowej wspólnoty, doskonale rozumiał rolę katechezy, w tym uczącej się młodzieży. Wówczas na terenie parafii było pod 4 tys. uczniów objętych nauczaniem katechetycznym (w Szkole Podstawowej nr 6 – ok. 1500 osób, w Szkole Podstawowej nr 8 – ok. 2500 osób, ponadto w przyzakładowej Szkole Zawodowej Chełmskich Zakładów Obuwia, Zakładzie Doskonalenia Zawodowego, w lutym 1989 r. powołana została filia Szkoły Podstawowej nr 6 przy ul. Wolności, dla uczniów klas I-III, od 1 .09. 1991 jako Szkoła Podstawowa nr 11). Ks. proboszcz już wówczas, prekursorsko wręcz, wprowadził po dwie godziny tygodniowo. Z tych racji znaczny wysiłek inwestycyjny został skierowany na budowę szkoły katechetycznej (kilka sal katechetycznych w budynku plebanii nie mogło zabezpieczyć potrzeb w tym zakresie). Prace budowlane przy niej zostały przerwane z chwilą przywrócenia katechezy w szkołach (wrzesień 1990 r.). Do prowadzenia zajęć katechetycznych zaangażowanych zostało 19 świeckich katechetek (lata 1998-2000) i księża wikariusze. Równocześnie podjęty został wysiłek budowania wspólnoty kościoła żywego, wiernych. Od początku parafii liczne były grupy ministrantów (liczące nawet do stu chłopców – 1998 r.) i lektorów (liczące ok. 20 posługujących), ruch oazowy (w 1998 dwie grupy uczniów szkół podstawowych, trzy grupy uczniów szkół średnich, grupa młodzieży pracującej), uruchomiona została Poradnia Życia Małżeńskiego, regularne katechezy dla narzeczonych, od 1986 r. przy parafii ukształtowała się Grupa Modlitewna Ojca Pio, Ośrodek Duchowej Adopcji. Przy tej parafii zainicjowane zostały katechezy Drogi Neokatechumenalnej (pierwsza wspólnota powstała w 1989 r.). Na początku la 90-tych część społeczeństwa zubożała, proces pauperyzacji w dużym stopniu dotknął parafian. Coraz więcej młodych parafian decydowało się na opuszczenie Chełma. Już w 2000 r. co 6-7 osoba z parafii była emerytem lub rencistą. Przeniosło się to na zmniejszenie ofiarności parafian. Tempo budowy kościoła zostało wyhamowane.
W 1994 r. nowym proboszczem został ks. kan. Grzegorz Szymański, dotychczasowy proboszcz parafii Żmudż. Z wielkim zaangażowaniem podjął kontynuację dzieła swego poprzednika. Należało dokończyć żelbetonowe konstrukcje, wypełnić je cegłą, zbudować konstrukcję dachu, zamówić i zamontować wszystkie okna, drzwi, założyć instalację elektryczną. Ważnym rozwiązaniem technicznym było zainstalowanie ogrzewania posadzkowego, wyłożenie posadzek i prezbiterium płytami granitowymi, nałożenie tynków, pomalowanie całego wnętrza. W grudniu 2005 r. ks. abp Józef Życiński poświęcił górną część kościoła, wówczas jeszcze w stanie surowym i od tego czasu Msze św. odprawiane są w tej części. Przygotowana została wizja zagospodarowanie przestrzennego wokół kościoła. Każdego roku finalizowane są kolejne fragmenty prac wykończeniowych (witraże, oświetlenie kościoła, imponujące, wpisane w głęboką symbolikę prezbiterium, nowy ołtarz, ławki), prace wokół świątyni (sieć odprowadzająca wody opadowe, chodniki, parking, trawniki, zadrzewienie). Poważnym przedsięwzięciem było sprowadzenie z Niemiec i zamontowanie organów piszczałkowych (2014).
Parafia pozostaje liczącym się ośrodkiem duszpasterskim na terenie miasta i Ziemi Chełmskiej, znacząco wpisując się w życie duszpasterskie i kulturalne tej społeczności. Jedną z najbardziej zauważalnych form jest obecność Drogi Neokatechumenalnej, skupiającej ok. 200 osób z terenu miasta (pod koniec lat 90. ok. 300 osób). Młodzież formacyjnie rozwijana jest przez ruch ministrancki, lektorski, Katolickie Stowarzyszenie Młodzież, Ruch „Światło – Życie” (ruch oazowy), a w ramach tego ruchu Oaza Dzieci Bożych (z grupami dla najmłodszych, formacja religijna rozwijana przez modlitwę i zabawę), szkolnych grupach Caritas, przy Zespole Szkół nr 6, nr 8, Szkole Podstawowej nr 11. Organizowane są formy wypoczynku wakacyjnego i w okresie ferii zimowych (w tym wyjazdy, rajdy). Charakter modlitewny mają kółka różańcowe (w 2015 r. - 12), Grupa Modlitewna Ojca Pio (jedna z najstarszych grup w Polsce, należy do Międzynarodowego Stowarzyszenia Grup Modlitwy Ojca Pio w San Giovanni Rotundo), każdego dnia czynna jest kaplica Wieczystej Adoracji Najświętszego Sakramentu (przygotowane zostało niezależne wejście z zewnątrz). Każdego roku podejmowany jest wysiłek pracy formacyjnej z rodzicami i dziećmi przystępującymi do I Komunii Św., podobnie z młodzieżą przygotowująca się do sakramentu bierzmowania (przy wsparciu wspólnot neokatechumenalnych). Parafia stała się animatorem szeregu przedsięwzięć kulturalnych. Od maja 2006 r. czynna jest biblioteka parafialna, od 2006 r. prowadzony jest chór parafialny „Kantata”, uświetniający uroczystości parafialne, ale też angażujący się w życie kulturalne miasta i regionu (dyrygent Teresa Dadas). W l. 2003 – 2009 prowadzona była schola dziecięca, rozwijająca talenty i kształtująca dzieci formacyjnie. Z wielkim zaangażowaniem pracuje parafialna Caritas, zajmując się przygotowywaniem paczek żywnościowych, prowadzeniem magazynu z odzieżą, przekazywaniem żywności z Unii Europejskiej. W latach 90. z dużym powodzeniem prowadzone było zbiórki funduszy na opłacanie obiadów w szkołach dla dzieci z rodzin o niskich dochodach (w skali roku, z tej formy pomocy, korzystało nawet do 50 uczniów). Z różnym natężeniem pracuje Akcja Katolicka. Jej najbardziej zauważalnym wyrazem pozostaje wydawany (od lutego 2011 r.) dwumiesięcznik „Powinność. Pismo kulturalno-społeczne Ziemi Chełmskiej”, mające charakter wydawnictwa o zasięgu regionalnym. Po czterech latach obecności na rynku wydawniczym wypracowało opinię pisma o wyrazistym charakterze, wpisującego się w poważny dyskurs o wyzwaniach współczesnego świata. Na zlecenie Akcji Katolickiej przy parafii wydanych zostało kilka pozycji książkowych. Przy parafii zaangażowanych jest pięciu nadzwyczajnych szafarzy Komunii św.
Należy podkreślić współpracę parafii ze szkołami usytuowanymi na jej terenie. Efektem tego staje się łączenie wysiłku formacyjnego z przestrzenią kultury. Organizowane są występy dzieci i młodzieży, przygotowywane jasełka, Misterium Męki Pańskiej, wystawy prac plastycznych. W szerokim zakresie parafia podejmuje organizację pielgrzymek, zarówno do ważnych sanktuariów na terenie kraju, jak i zagranicznych (Litwa, Ukraina, Ziemia Święta, Bośnia i Hercegowina, Włochy, Francja, Portugalia, Hiszpania). Co dziesięć lat w parafii organizowane są misje św., ostatnie (2013) przeprowadzone przez oo. oblatów z Poznania. Były one równocześnie czasem przygotowania parafian do poświęcenia (konsekracji) kościoła. Uroczystość ta odbyła się 27 października 2013 r., a czynności poświęcenia dokonał ks. abp Stanisław Budzik, metropolita lubelski. W l. 2004-2009 ważnym rozdziałem stała się współpraca parafii ze Szkołą Wyższą im. Bogdana Jańskiego Wydział Zamiejscowy w Chełmie. Tu inaugurowane były Tygodnie Papieskie, organizowane przez tę uczelnią. W kościele parafialnym kilka razy występował chór przykatedralny z Łucka, prowadzony na bardzo dobrym poziomie. Proboszcz uczestniczył w przedsięwzięciach podejmowanych przez Szkołę. Z tych racji gośćmi parafii bywali: ks. bp Marcjan Trofimiak, ordynariusz wołyński, ks. mitrat Roman Behej, wikariusz generalny Kościoła greckokatolickiego na Wołyniu. Hierarchowie ci uczestniczyli w uroczystościach 25-lecia parafii, połączonych z odpustem (15. VIII. 2008). Obchody jubileuszowe (ćwierćwiecza istnienia parafii) trwały do 23 listopada. Zakończone zostały Mszą św. celebrowaną przez ks. abp. B. Pylaka, twórcę parafii. Z uwagi na obecność w kościele Obrazu Matki Boskiej Mielnickiej i figury św. Teresy od Dzieciątka Jezus (św. Teresy z Lisieux OCD), patronki diecezji łuckiej, przy parafii gromadzą się środowiska kresowian. Uczestniczą one w uroczystościach odpustowych 15 sierpnia, czy często organizowanych pielgrzymkach do Mielnicy, pierwotnego miejsca obecności Obrazu Matki Bożej i innych miejsc kultu religijnego na Kresach. Ta forma kontaktów wpisuje się także w nurt ekumeniczny. Parafia prawosławna w Mielnicy, w darze od naszych parafian, otrzymała kopię Obrazu Matki Boskiej Mielnickiej. W parafii pracuje sześciu kapłanów (wikariusze: ks. Andrzej Boryc, ks. Paweł Jańczak, ks. Paweł Jakubczak, ks. Stanisław Szozda, ks. Marcin Rola), Msze św. odprawiane są o godz.: 7,00, 8,30 (dla młodzieży), 10,00, 11,30 (dla dzieci), 16,00 i 18,00, w dniach powszednich o godz. 7,00, 17,00 i 18,00, w soboty o godz.: 7,00 i 18,00. Nabożeństwa majowe, czerwcowe, różańcowe w październiku i wspominkowe w listopadzie odprawiane są codziennie o godz. 17,30, nabożeństwa I piątku i I soboty miesiąca odprawiane są po Mszy św. o godzinie 18,00, nabożeństwa Drogi Krzyżowej w okresie Wielkiego Postu odprawiane są o godz. 16,15 dla dzieci i młodzieży, a dla dorosłych po Mszy św. o godz. 18,00. Tradycją już stało się, że w Wielki Piątek Droga Krzyżowa odprawiana jest na ulicach miasta (ul. Połaniecka, Wolności, Lwowska, Męczenników Majdanka). Zawsze gromadzi ona po kilka tysięcy wiernych. W 2009 r., na placu przykościelnym, przy krzyżu misyjnym, postawiony został pomnik upamiętniający ofiary tragedii smoleńskiej. Środowiska niepodległościowe regularnie uczestniczą w Mszach św. sprawowanych w intencji ojczyzny. Od ponad trzech dziesięcioleci parafia wnosi niekwestionowany wkład duszpastersko-kulturowy w społeczność miasta i regionu.
Bibliografia (wybrane pozycje).
M. Bielecka-Hołda, Świątynia obok fabryki, „Gazeta Wyborcza”, nr 137(2733), 13-14. 06. 1998, dod. „Gazeta w Lublinie”, s. 5; T. Boniecki, Parafia Chrystusa Odkupiciela w Chełmie. Budowanie wspólnoty żywego Kościoła, „Niedziela”, R. XLIII, nr 47(372), 19. IX. 2000, dod. „Niedziela Lubelska”, s. V; Święty Ojciec Pio w Chełmie…, „Gość Niedzielny”, R. LXXIX, nr 37, 15 września 2002, dod. „Nasza Diecezja”, nr 37/210, s. 24, B. Łaska, Dzieje parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Chrystusa Odkupiciela w Chełmie w latach 1982-2000 (maszynopis pracy magisterskiej, KUL), Lublin 2003; Chełm – 20 lat grupy Ojca Pio. Razem mogą więcej, „Gość Niedzielny”, R. LXXXIII, nr 38, 17 września 2006, dod. „Gość Lubelski”, nr 38/419, s. III; Taize w parafii Chrystusa Odkupiciela, „Super Tydzień Chełmski”, nr 18(286), 30. 04. 2007, s. 20; E. Wilkowski, V Tydzień Papieski, „Niedziela”, R. LI, nr 19, 11.V. 2008, dod. „Niedziela Lubelska”, nr 19(722), s. VII; 25-lecie parafii Chrystusa Odkupiciela, „Nowy Tydzień”, nr 34(155), 25-31. 08. 2008, s. 19; E. Wilkowski, Rys historyczny parafii pw. Chrystusa Odkupiciela w Chełmie, „Memoranda. Wiadomości Archidiecezji Lubelskiej”, R. LXXXIII, nr 1, styczeń-marzec 2009, s. 164-169; To już ponad 25 lat. Kościół Chrystusa Odkupiciela, „Media Press Polska”, nr 26, 28. 09 – 4. 10. 2010. s. 1; Z Ks. Kan. Grzegorzem Szymański, proboszczem parafii p.w. Chrystusa Odkupiciela w Chełmie rozmawia Eugeniusz Wilkowski, „Powinność. Pismo kulturalno-społeczne Ziemi Chełmskiej”, nr 5, październik 2011. s. 2-4; Ł. Gron, Dzieje i miejsca kultu obrazu Matki Boskiej Mielnickiej, „Powinność…”, nr 4(10), sierpień 2012, s. 3-4; Matka Boska Mielnicka powróciła na Wołyń, „Super Tydzień Chełmski”, nr 34(615), 26 sierpnia 2013. s. 10; T. Boniecki, Poświęcenie kościoła, „Niedziela”, R. LVI, nr 45(1009), 10. XI. 2013, dod. „Niedziela Lubelska”, s. III; Z. Lubaszewski, Kościół parafialny pw. Chrystusa Odkupiciela, Spacerkiem po Chełmie. Opowieści o przeszłości, Chełm, 2014. s. 68-70; G. Szymański, ks., Kalendarium ważniejszych wydarzeń z życia parafii: styczeń-luty 2015, „Powinność…”, nr 2(26), kwiecień 2015, s.36; K. Bownik, ks., W służbie Chełmskiej Bogarodzicy. Sanktuarium na Górze Chełmskiej w latach 1919-2009, Chełm 2015, s. 159-162.
Eugeniusz Wilkowski
